Polska niepodległa 1918-2022
W 2018 roku minęło 100 lat od utworzenia Polskiego Białego Krzyża, organizacji o ważnym znaczeniu w czasie międzywojnia. Założycielami byli Ignacy i Helena Paderewscy, mieszkający przez lata w Stanach Zjednoczonych.
Podczas I wojny światowej najważniejsze dla Paderewskich było udzielanie pomocy walczącym w Europie żołnierzom polskim oraz ich bliskim. Paderewscy mocno związani byli z organizacjami polonijnymi, które przerodziły się w Polski Centralny Komitet Ratunkowy. Mimo ich dużego zaangażowania wciąż chcieli pomagać Polakom, wtedy to założyli nową organizację o zbliżonych ideach i działaniach do Czerwonego Krzyża. Czerwony Krzyż działał w wielu państwach, niosąc pomoc potrzebującym. W Polsce istniały daleko idące plany utworzenia Polskiego Czerwonego Krzyża, jednak formalności okazały się ważniejsze niż pomoc, z uwagi na to, iż Polska nie istniała, była pod zaborami. I właśnie to w głównej mierze natchnęło małżeństwo do utworzenia Polskiego Białego Krzyża. Na przełomie stycznia i lutego w hotelu Gotham w Nowym Jorku podjęto uchwałę o powołaniu organizacji pomocowej. Siedziba została przeniesiona do Chicago, powołano również oddziały w Kanadzie.
Znakiem rozpoznawczym i symbolem organizacji został biały krzyż na czerwonym polu. Używano go na sztandarach, znaczkach pocztowych, strojach sanitariuszy, oficjalnych pismach, a nawet na zabawkach dla dzieci. Polski Biały Krzyż zapalił iskrę nadziei na odzyskanie niepodległości. W tym samym czasie prezydentem Stanów Zjednoczonych był Woodrow Wilson, który w swoim programie pokojowym zawarł, iż konieczne jest, aby powstało niezależne Państwo Polskie. W 1917 we Francji utworzyła się Armia Polska, a krótko potem, m.in. dzięki Ignacemu Paderewskiemu, do jej szeregów dołączyło blisko 25 tysięcy Polaków mieszkających w Stanach. Wielu z nich nie potrafiło nawet mówić w ojczystym języku, lecz i tak wyjechali, aby pod dowództwem gen. Józefa Hallera walczyć o niepodległą i wolną Polskę.
Zbieranie funduszy na pomoc Polakom organizowano w różny sposób, lecz najpopularniejszym była sprzedaż specjalnie szytych na tę okazję lalek, do dziś nazywanych „lalkami Pani Paderewskiej”. Helena Paderewska z pomocą Stefanii Łazarskiej, uznanej malarki, na całym świecie zaczęła aktywizować artystów do tworzenia projektów artystycznych sztuki stosowanej. Stefania Łazarska wraz z Marią Mickiewiczówną, najstarszą córką Adama Mickiewicza, założyły „Polską Pracownię Artystyczną” (AAP – Ateliers Artistiques Polonais) i rozpoczęły produkcję szmacianych lalek. Pomysł okazał się wielkim sukcesem. Pierwsza „polska” lalka została osobiście zaprojektowana przez Łazarską i wykonana z materiałów wyciętych z ubrania artystki. Sklepy francuskie, dowiedziawszy się, jak wielu znanych polskich artystów zaangażowanych było w ich produkcję, odpowiedziały dużym zainteresowaniem. W krótkim czasie zanotowano zaskakująco szybki wzrost sprzedaży lalek. Dwudziestu artystów rozpoczęło pracę, a po kilku miesiącach już 50 osób produkowało polskie szmaciane lalki i drewniane zabawki.
W marcu 1915 roku lalki zaprezentowane zostały Helenie Paderewskiej, zyskując jej uznanie i obietnicę zajęcia się losem tych „dzieci emigracyi”. Latem tego samego roku Paderewska wyjechała do Ameryki, po czym zażyczyła sobie przysłania jej lalek do Nowego Jorku. Po otrzymaniu przesyłki (1000 lalek), przedstawiła te artystyczne projekty swoim amerykańskim przyjaciołom. W Ameryce zostały one nazwane – „Lalki Pani Paderewskiej” („Madame Paderewski’s Dolls”).
Lalki i ich misja spodobały się artystom, literatom i krytykom amerykańskim, dali temu wyraz w licznych, bogato ilustrowanych artykułach oraz czasopismach amerykańskich. Popyt na te lalki tak wzrósł, że cała kolonia artystów polskich w Paryżu w tym czasie zajmowała się wyłącznie produkcją lalek, zapewniając sobie stały dochód. Jednak nie należy sobie wyobrażać, że sprzedaż szła bez trudu i była łatwa. Helena Paderewska osobiście przedstawiała zainteresowanym tę „dziatwę polskiej emigracji” i wiele środków, które wpłynęły na ten szczytny cel, było rezultatem jej poświęcenia i wytrwałości. Na amerykańskich aukcjach zebrano 25000 dolarów, sprzedając około 10000 lalek. Ceny lalek wahały się od 4 do 15 dolarów. Atelier w Paryżu było miejscem schronienia dla różnych ludzi – profesorów wyższych uczelni, pracowników gazet, prawników, niewidomych i okaleczonych żołnierzy, dzieci. Wszyscy znaleźli chleb i schronienie do czasu, aż nadejdą „lepsze czasy”. „Jestem bardzo szczęśliwy – powiedział żonie Ignacy Paderewski – że z powodu tych lalek kwiat polskiej młodzieży jest w stanie przetrwać i życie wielu polskich dzieci zostało uratowane”.
Dzisiaj słynne lalki Heleny Paderewskiej można oglądać w Muzeum Polskim w Ameryce mieszącym się w Chicago. Na stałej wystawie poświęconej Ignacemu Janowi Paderewskiemu prezentowane są trzy lalki, w tym jedna w stroju sanitariuszki Polskiego Białego Krzyża. Wszystkie są wyrazem idei pomocy polskiemu społeczeństwu, pasji Heleny Paderewskiej oraz zaangażowania Polonii amerykańskiej w organizację tej pomocy.
Dowiedz się więcej
Sport po odzyskaniu niepodległości
Ignacy Mościcki. Jak król azotu został prezydentem?
Źródło:
http://pck.malopolska.pl/64-czy-wiesz-co-to-byly-lalki-paderewskiej/
https://niepodlegla.gov.pl/o-niepodleglej/polski-bialy-krzyz/
